Şap hastalığı

Şap hastalığı, çift tırnaklı evcil ve yabani hayvanlarda görülen, viral bir hastalıktır. Kronik vakalarda zayıf ve yavru hayvanlarda ölüme neden olabilir. Hastalık genellikle et, süt ve iş gücü kaybına yol açar. Türkiye’de Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından ihbarı zorunlu hastalıklar arasında yer alır. Yüksek morbiditeye sahip olmasına karşın düşük mortalite oranı gösterir. Bu, hastalığın öldürücü olmamakla birlikte sürü içinde veya bölgede hızla yayıldığı anlamına gelir. Şap hastalığı zoonoz bir hastalık olarak kabul edilse de insanlara bulaşması nadirdir.

Hastalığın Etkeni

• Picornaviridae ailesine ait, Aphtovirus alt grubundan bir virüstür.
• 7 ana serotip (A, O, C, SAT1, SAT2, SAT3, Asia-1) ve yaklaşık 64 alt tipi vardır.
• Türkiye’de en sık görülen serotipler: A, O ve Asia-1.

Virüsün Dayanıklılığı

• Virüs direkt güneş ışığında ve yüksek sıcaklıklarda tahrip olur:
  • 40°C‘de 12 saatte,
  • 60-65°C‘de 30 dakikada,
  • 85°C‘de anında etkisiz hale gelir.
• Virüs, oda koşullarında canlı kalabilir ve bilinen birçok dezenfektana karşı dayanıklıdır. Ancak şu dezenfektanlara karşı dayanıksızdır:
  • Potasyum hidroksit (KOH)
  • %4 soda
  • %1-2 NaOH (Sudkostik)
  • Sirke asidi (asit içeren çözeltiler).

Virüsün Yaşama Süresi

• Dondurulmuş sperm: 30 gün
• Yapağı: 24 gün
• Deri ve kıl: 28 gün
• Kuru ot ve dane: 130 gün
• Toprak: 28 gün
• Dondurulmuş taze et: 1 yıl

Yayılma Yolları

1. Hasta Hayvanlar:
   • Ağız salgıları, salya, idrar, dışkı, süt ve patlayan veziküllerden bulaşır.
2. Taşıyıcı Hayvanlar ve Kaynaklar:
   • Fareler, kuşlar, yaban domuzları gibi hayvanlar.
   • Kontamine yem, su, altlıklar ve araç-gereçler.
   • Dezenfekte edilmemiş kıyafetler ve taşıma araçları.

Belirtileri

• Yüksek ateş (40-41°C)
• İştahsızlık, durgunluk ve süt veriminde azalma.
• Ağızda salya akıntısı, dil ve diş etlerinde lezyonlar.
• Tırnaklarda yaralar, kızarıklık ve ilerleyen dönemlerde tırnak kaybı.
• Meme yangıları, mastitis ve buzağıların ani ölümleri.

Teşhis

• Ağızda salya, köpüklü akıntı ve tırnak arası lezyonlar belirleyicidir.
• Laboratuvar testleriyle serotip belirlenebilir.

Tedavi

• Şap hastalığının kesin bir tedavisi yoktur.
• Antibiyotikler ve lokal dezenfektanlarla destek tedavisi uygulanabilir.
• Ağızdaki rahatsızlıklar soda ve antiseptik solüsyonlarla hafifletilebilir.

Korunma Önlemleri

• Aşılama: Türkiye genelinde 6 ayda bir şap aşısı uygulanır.
• Ahırların düzenli dezenfekte edilmesi.
• Yeni alınan hayvanlar için karantina uygulaması.
• Ahır girişine dezenfektanlı paspaslar yerleştirilmesi.
• Hasta hayvanların ayrı tutulması ve artık materyallerin imha edilmesi.

Bildirim Zorunluluğu

Şap hastalığı, ihbarı mecburi bir hastalıktır. Görüldüğünde Tarım ve Orman Bakanlığına bildirilmelidir.